Bagaimana Kehidupan Adat Dan Acara Adat Dilakukan Pada Batak Simalungun

“ lasam Saganup habayakon, hapentaran appa rupa majenges anggo lang maradat”.
Terjemahan bebas;
Percuma semua harta, kepintaran dan wajah cantik jika tidak beradat.
Contoh cara bertutur:
a). Misalnya nama Si A. Purba ( Purba adalah marga Si A ) nama ibunya si B boru Saragih ( Saragih adalah marga/boru si B/orang tua si A. Purba )
teman Bertuturnya
b) Nama si C. Sipayung ( Sipayung adalah marga si C ) nama ibunya si D boru Purba ( Purba adalah marga/bori si D )
Maka pihak si A menanya marga pihaj si C dan pihak si C harus menanyakan marga pihak si A tata tertib bertutur.
Pihak si A bertanya kepada pihak si C
Marga apakah saudara? ( Morga aha do ham? )
Jawab si C: Sipayung ( memberikan marga yang benar)
Marga apakah ibu ( Panogolan = Marga / boru Ibu)
Jawab si C: boru Purba
Pihak si C bertanya kepada pihak si A
Marga apakah saudara? ( Morga aha do ham? )
Jawab si A: Purba
Marga apakah Ibu? ( Panogolan aha do ham? )
Jawab si A: boru Saragih.
Maka dari pertuturan mereka ini telah ditemukan kaitan yaitu dari marga ( boru ) dari ibu si C ( si D boru Purba )
Maka si C menyadari posisinya adalah sebagai anak Boru ( pihak pengambil keluarga dari marga si A. Purba ), karena ibu si C adalah boru Purba ( si D boru Purba )
Maka si C menyebut tuturnya kepada si A. Purba ialah Tondong ( Keluarga Mertua ), dan tutur sebutan antara si A dan si C dapat disepakati sebelum diketahui dengan jelas jenjang-jenjangnya. Seandainya lebih tua si A maka si C menyebut tutur pemanggilannya ialah : Tulang, maksudnya Bapak Mertua.
Jadi sebutan tutur pemanggilan keluarga si C kepada keluarga si A setelah ada ketentuannya yaitu sebagai berikut:
Sebutan si C kepada si A ialah tulang ( Mertua, Bapak Mertua )
Sebutan si C kepada isteri si A ialah ANTURANG atau MAMI ( maksudnya ialah Ibu Mertua )
Sebutan si C kepada anak laki-laki dari si A ialah LAE ( Lae, maksudnya ialah Ipar ) dan kaka tua = Ipar yang tertua, lae sittua, kaka tengah= ipar jenjang tengah, boleh tutur anak kita disebutkan.
Sebutan si C kepada adik, kakak perempuan dari si A, ialah Nasibesan. Dan hal sebutan Nasibesan pada keluarga rapat atu isteri ipar kandung, tidak dibenarkan berbicara langsung/pantang ( marobu ).
Sebutan si C kepada adik, kakak perempuan dari si A ialah :Inanggian, Inangtongah, Inangtua ( Ibu jenjang yang muda, tengah, tua ).
Sebutan si C kepada anak perempuan dari si A ialah Kaka Tua, maksudnya ialah kakak yang jenjangnya lebih tua dari semua anak si A dan Kaka Tongah, maksunya ialah kakak yang jenjangnya di bawah kakak yang tertua tapi diatas jenjang kita atau diatas jenjang isteri kita, dan dibawah jenjang dari isteri kita semua disebut anggi, ( maksudnya ialah adik Ipar ) dan boleh disebut nama, baik terhadap adik ipar laki-laki dan adik ipar yang perempuan.

Sebutan si C kepada cucu si A ialah Paruamaen, ( Parumaen, maksudnya ialah menantu walaupun bukan isteri anak kita ).
Sebutan si C kepada anak perempuan ialah Hoppu ( Hoppu maksudnya ialah cucu ).
Tutur sebutan Ibu si C kepada si A ialah Botu ( Abang/Adik ).
Sebutan Ibu si C kepada isteri si A adalah Eda ( sesama perempuan beripar ).
Tutur sebutan Bapak si C kepada Bapak si A ialah Lae ).
Tutur anak si C kepada keluarga anak si A sama dengan tutur si C, hanya pengaturan jenjang.
Misalnya kita menyebut lae ( ipar ) anak kita menyebut tulang ( bapak mertua ).
Pengaturan penghormatan.
Tempat duduk si A. Purba dan keluarganya di buat tikar putih ( Amak bottar ) dan di sebelah kanan dari tempat duduk si C ( han luluan hampit sihamun ).
Terlebih dahulu di hidangkan makanan kepada si A, baru kepada kita ( Parlobei mangan do Tondong ase hita ).
Terlebih dahulu selesai makan si A baru kita berhenti makan ( mangan ayapan ni Tondong manjalo ayapan ni tondong ).
Setelah selesai makan harus diberikan sekapur sirih ( mandembani ).
Tempat tidur si A ditempatkan pada yang lebih baik ( hanluluan ).
Mandi dipancuran harus didahulukan si A, pantang sama – sama mandi dengan Tondong ( pantang do rup maridi oppa tondong ).
Semua pekerjaan yang menyangkut upacara adat di rumah si A, menjadi tugas si C ( Anak Boru ) melaksanakannya bersama – sama dengan saudaranya.
Tempat duduk kelompok si C di si A ialah dari arah pintu ( hantalaga ).
Tutur sebutan si A. Purba dan keluarganya kepada keluarga si C.
Tutur sebutan si A dan isterinya kepada si C ialah hela ( hela maksudnya menantu laki – laki ), dan kepada isteri si C ialah anak/boru ( anak perempuan ) panggil nama langsung atau nama anak si C.
Tutur sebutan saudara – saudara si A kepada isteri si C juga anak atau boru ( boru maksudnya karena anak wanita itu memakai marga bapaknya dan marga saudara Bapak ).
Tutur sebutan si A. Purba dan isterinya kepada anak si C ialah Hoppu ( cucu ) termasuk isteri anak si C.
Tutur sebutan si A dan isterinya kepada cucu si C ialah nono/hoppu nono ( nono maksudnya ialah generasi ke empat ).
Tutur sebutan si A dan isterinya kepada cucunya, cucu ialah rintei/hoppu rintei ( rintei maksudnya generasi ke lima ).
Tutur sebutan keluarga anak si A. Purba kepada keluarga si C.
Tutur sebutan anak laki – laki si A. Purba kepada si C ialah lae ( lae, maksudnya ialah ipar yang mengambil adik, kakak perempuan dari anak si A ).
Tutur sebutan isteri anak si A. Purba kepada si C ialah nasibean ( abang ipar, adik ipar ), mereka yang bertutur dengan sebutan Nasibean, pantang berbicara langsung harus pakai perantara.
Tutur isteri anak si A. Purba kepada isteri si C ialah parboruan atau boru ( parboruan atau boru maksudnya ialah marga suaminya masih di pakai oleh isteri si C atau boleh menyebut nama langsung atau tutur sebutan anak kita, misalnya : amboru ni si anu ( bibinya si…….......anu ).
Tutur sebutan keluarga anak si A. Purba kepada anak si C ialah panogolan ( panogolan maksudnya ialah marga keluarga anak si A. Purba masih dipakai oleh anak si C, terlebih pada waktu bertutur ).
Tutur keluarga anak si A. Purba kepada cucu si C ialah hoppu ( cucu ) dan selanjutnya nono ( generasi ke empat ) rintei generasi ke lima seperti tutur si A kepada si A maka anak si C manggil tulang kepada anak si A.
Tutur sebutan cucu si A. Purba kepada keluarga si C.
Tutur sebutan cucu si A. Purba kepada si C ialah makkela ( makkela, maksudnya ialah bapak mertua/bapak suami ).
Tutur sebutan cucu si A. Purba kepada isteri si C ialah amboru atau bibi ( amboru atau bibi maksudnya ialah adik, kakak wanita dari Bapak ).
Tutur sebutan cucu laki – laki dari si A. Purba kepada anak si C yang laki – laki ialah beripar ( mar-lae ).
Tutur sebutan cucu yang wanita dari si A. Purba kepada anak si C yang laki – laki ialah abang, adik ( kaka tua, kaka tonga, anggi ) menurut jenjang umur mereka.
Anak si C berhak mengambil cucu si A. Purba menjadi isterinya dan mengawasi cucu si A. Purba dari pergaulan muda – mudi.

Tutur keluarga si C. Sipayung kepada Bapak.
Tutur si C. Sipayung kepada bapak si B boru Saragih atau kepada keluarga bapak mertua si A. Purba ialah tondong ni Tondong.
Tutur sebutan mertua si B kepada si B ialah Panogolan atau boleh di sebut nama atau tutur anak mertua si B.
Tutur keluarga si C. Sipayung kepada martua dari martua si B di sebut Puang atau puang ni tondong dan kepada mertua dari puang atau puang ni tondong si C menyebut tuturnya puangta.
Puanta sudah empat kali tingkat martua dari martua isteri ( jalur isteri ) dari keluarga si C Sipayung.
Tutur sebutan puangta kepada puang ni tondong dan tutur sebutan puang ni tondong kepada tondong ni tondong dan sebutan tutur tondong ni tondong kepada tondong pardomui si C yaitu keluarga si A berlaku sama seperti tutur sebutan keluarga si A kepada keluarga si C, hanya penyesuaian jenjangnya perlu disamakan misalnya si C menyebut tuturnya lae ( ipar ) maka anak si C menyebut tulang ( bapak martua ), dan seterusnya sama.
Ditinjau dari segi bertutur ( Marututur ) ini kelihatanya satu orang yang melaksanakan pertuturan, maka semua tutur keluarga yang terkait sekaligus telah selesai dan teratur, mengikuti karya warisan leluhur kita.
Cara bertutur yang dijadikan contoh ini dipilih dari yang termudah dan yang singkat menemukan kaitan tutur untuk menentukan posisi/jalur untuk menjalankan prilaku pada masyarakat Simalungun.